Ετυμολογία της λέξης ρεμπέτης

• Από την τουρκική  λέξη rebet η οποία δεν χρησιμοποιείται  στα σύγχρονα τουρκικά. Ο τύπος rebet απαντά σε αρκετές μεσογειακές και μεσανατολικές γλώσσες με άλλη όμως σημασία. Απαντά και στα ελληνικά, το δικαίωμα του ρεμπέτ, (είδος ποτού, υπαγόμενο σε δασμό εισαγωγής) στις κυπριακές Ασίζες του 14^ου αιώνα.
• Ο καθηγητής V. L. Menage πρότεινε την πιθανότητα προέλευσης από το τουρκικό ουσιαστικό harabati (που έχει την συναφή έννοια του έκλυτου αλιτήριου και ιδίως του χρόνιου μέθυσου). Η λέξη προέρχεται από την αραβική kharab (πληθ. kharabat)  που σημαίνει "ερείπια".
• Ο Τάσος Βουρνάς υποστηρίζει πως η λέξη rebet υπό την έννοια του "αντάρτη" αντλεί την καταγωγή της από τους μουσουλμάνους του Κόσσοβου της Σερβίας, αλλά δεν προσκομίζει, προς επίρρωσιν, παρά έναν ατεκμηρίωτο ισχυρισμό περί υπάρξεως της τουρκικής έκφρασης ρεμπέτ ασκέρ.
• Ο Ν. Π. Ανδριώτης συνάπτει τη λέξη με το σλαβικό rebenok, πληθ. rebiata (=παλληκάρι)
• Ο Ε. Ζάχος πασχίζει να αποδείξει πως η λέξη προέρχεται από την περσική λέξη rubaiyat βασιζόμενος στην κοινή στροφική δομή των τετραστίχων που διέπει τόσο τον Ομάρ Καγιάμ όσο και πολλά ρεμπέτικα.
• Η ρίζα ρεμΒ υπάρχει και στην ελληνική γλώσσα. Το αρχαίο ρήμα ρέμβω/ρέμβομαι (στρέφομαι, περιστρέφομαι, περιφέρομαι, περιπλανώμαι) συνδηλώνουν τον πλάνητα βίο και  την αεργία: ρεμβέυω, ρέμπομαι, ρέμπω, ρεμβός, ρεμβάς, ρεμπιτός. Αναλογίες με το ρέμπω/ρέμπομαι>ρεμπέτης ανευρίσκονται στο εύχομαι>ευχέτης και στο οφείλω>οφειλέτης, αλλά η λογική βάση αυτής της ετυμολόγησης υπονομεύεται αφενός από την τονική διαφοροποίηση των επιθετικών τύπων ρεμπέτικος και ευχετικός και αφετέρου από την απουσία πρώιμων μαρτυριών για το ουσιαστικό και τους επιθετικούς προσδιορισμούς.

Σημασία της λέξης ρεμπέτης

Οι λεξικογράφοι ορίζουν τον ρεμπέτη ως "ρεμπεσκέ", "αλήτη", "διεφθαρμένο". Η πρωιμότερη λογοτεχνική μαρτυρία του όρου ρεμπέτης (για την ακρίβεια, το θηλυκό ρεμπέτα) χρονολογείται από το 1925 (Π. Πικρός "Μπαλάντα στο φεγγάρι", Σαν θα γίνουμε άνθρωποι,  (Αθήνα 1925), σ. 98-99).
Την λέξη δεν την χρησιμοποιούσαν οι ρεαλιστές πεζογράφοι του ύστερου 19^ου αιώνα και αυτή η μη αναφορά θα μπορούσε να εκληφθεί ως επιπλέον ένδειξη της σχετικά όψιμης εισαγωγής του όρου στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Ακόμη όμως και στα τραγούδια που χαρακτηρίζονται ως ρεμπέτικα οι όροι ρεμπέτης και ρεμπέτικο δεν εμφανίζονται πριν από το 1935.
Η σημασία "εξαρτάται από τον ίδιο τον χρήστη και ιδίως από το κατά πόσον ανήκει ή ταυτίζεται με τη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα" (Στάθης Δαμιανάκος). Πρέπει πάντως να τονιστεί και ο ρόλος που παίζουν τα κίνητρα του χρήστη.    

___________________________________

Πηγή:
Στάθης Gauntlett, Ρεμπέτικο τραγούδι, συμβολή στην επιστημονική του προσέγγιση. (μετάφραση Κώστας Βλησίδης, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου)